Teknik analizde her piyasada çalışan, her kapıyı açan bir bilgi ya da strateji yoktur ancak trader olarak başarılı olmanın altın bir anahtarı vardır: Orijinal adıyla “Post Trade Analysis” Türkçesi: “İşlem Sonrası Analizi“.

Alım satım işinde her zaman işe yarayan bir sistem, her zaman çalışan bir indikatör ya da formasyon ararsanız bulamazsınız. Bu süreçten geçmiş olanlar ne demek istediğimi anlayacaklardır. İlk başladığım dönemde uzun süre işleme giriş ve çıkışlarda karar almama yardımcı olacak bir indikatör ya da indikatör kombinasyonu aradım ancak bulamadım. Biri al sinyali verirken diğeri al sinyalini 5 mum önce vermiş oluyor. Acaba işleme girmek için geç mi yoksa erken mi diye tereddütte kalırken yaradana sığınıp işleme girerdim, bir kez kazandıysam 5 kez kaybettim. Sonra baktım olmuyor asıl meselenin formasyonlarda olduğu çünkü piyasa psikolojisinin grafikler üzerinde formasyonlar yarattığını ve bunların kendini tekrar ettiğini düşündüm. Her bir formasyonu ezberleyerek grafiklerde bunları aradım, buldum, işleme girdim ama nafile. Sonuç koca bir sıfır. Aynı formasyon bazen çalışırken bazen çalışmıyordu. Bu iş bu kadar belirsizliği ve rastgeleliği kaldıracak bir iş değil dedim ve araştırmaya devam ettim. Sonuçta Price Action denen şeyle tanıştım ve işler biraz daha anlamlı hale gelmeye başladı. Ancak price action da tek başına yeterli gelmiyordu çünkü o da bazı kurallara dayanan bir disiplin. Körü körüne kural ezberlemek bana anlamsız geliyor. Bu öğrenme sürecinde ekrana bakarken sürekli bir eksiklik ve kaybolmuşluk hissi ile baş başa kalıyorsunuz.

Bunun nasıl bir his olduğunu çok sayıda kişinin deneyimlediğini tahmin ediyorum.

Kendi kendine öğrenme sürecimin son dönemlerine doğru grafikler üzerinden piyasayı yorumlamayı öğrenmeye başladım. Alıcıların ve satıcıların ne yapmaya çalıştığını, hangi tarafın daha güçlü olduğunu ve tarafların fiyatı ne kadar uzağa götürebileceklerini kestirebilmeye başladım. Artık daha tutarlı yön tahminleri yapıyor, zamanlama anlamında kendimi iyi hissediyordum.

Ancak buraya kadar her şeyin bilgiyle, eğitimle ve öğrenmekle ilgili olduğunu, bundan sonrası başka bir seviye olduğunu anlamam uzun sürmedi.

Buraya kadar bunları neden anlattım? Çünkü bunlar ortalama bir trader’ın gelişim yolculuğunun ortak paydasıdır. Çoğumuz hep işlem öncesi analize odaklanıp işin performans geliştirme kısmını es geçeriz. Bu yazıyı okuyanlarınızdan bir çoğunu bu süreçlerden geçtiğiniz, geçiyorsunuz ya da geçeceksiniz. Şimdi konunun özüne gelelim:

Uygulamada Mükemmellik

Bir trader’a para kazandıran şey sahip olduğu bilgi değil, uygulamadır. Bildiğini doğru uygulayamayan, uygulamada mükemmelliğe ulaşamamış bir trader, piyasadan para çekmek yerine, piyasaya likidite sağlar. Bu, aynı bir satranç kitabını ezberleyip satranç turnuvasına katılmaya benzer. Oyunun her kuralını, her açılışı, her stratejiyi ezbere de bilseniz yıllarca pratik yapmadan turnuva kazanmanız imkansızdır. (Stefan Zweig, Satranç adlı kitabında aksini anlatmış olsa da; sonuçta kitap işte 🙂 )

Herhangi bir işte ortalamadan mükemmele doğru ilerlemek için performansınızı ölçmeli ve geliştirmelisiniz. Bu hayatın her alanında geçerlidir. Okulda, işte, sporda, sanatta, aklınıza ne gelirse dün yaptığınızdan daha iyi olmazsanız, daha iyiyi kovalayan biri sizi gelip geçer. Bugün adını dünyaya duyurmuş istisnasız her iş insanı, sporcu ve sanatçı yıllar süren pratik, başarısızlık, öğrenme ve mükemmelliği arama yolculuğundan geçmiştir. Bu insanların bir diğer ortak özelliği de sorumluluk alabilmeleridir. Başarısızlık durumunda sorumluyu başka yerde aramak yerine performanslarını geliştirmenin bir yolunu ararlar.

Trading işinde de aynı şekilde kendi performansınızı ölçmeli, sonuçlarınızı değerlendirmeli ve doğrularınızdan ve hatalarınızdan ders almalısınız. Ders almadığınız her bir hatalı işlem çok geçmeden kendini size çok sert bir şekilde hatırlatacaktır. Belki de daha büyük pozisyon büyüklüğü ile aynı hatayı yapacak, belki de hata yapma korkusuyla hiç bir zaman büyük pozisyonlarla işlem açamayacaksınız. Ne zaman bir işleme girecek olsanız içinizde hep bir tedirginlik, bir korku, bir güvensizlik olacaktır.

Profesyonel trader’lar hiç bir zaman kaybettikleri bir işlemden sonra “Bu sefer böyle oldu, sıradaki gelsin” demezler. Her ne kadar hatalı kararlarınız bir süreliğine hafızanızda kalsa da onları kağıda döküp somut hale getirmedikçe beyniniz her zaman ödül (potansiyel kar) tarafından cezbedilecek ve kaybetme ihtimaliniz masada büyük bir yer kaplamaya devam edecektir. Daha önce yaptığı bir hatayı tekrar yapan çok sayıda insan tanıyorsunuzdur!

İşlem Sonrası Analizin Faydaları

İşlem sonrası analiz yalnızca kaybeden işlemler için yapılmaz. Kazanan işlemleriniz için de işlem sonrası analiz yapmalı ve işlemlerinizdeki işe yarayan ve yaramayan yönleri açığa çıkarmalısınız. Kazanan ve kaybeden işlemlerinizin kendi içindeki ortak özelliklerini keşfetmek sizi şaşırtabilir. Kazanırken de kaybederken de benzer davranış şekillerini tekrarladığınızı fark edebilirsiniz.

Tıpkı iyi performans göstermeyen bir arabayı servise götürür gibi trade sistemindeki arızayı tespit edebilmek için işlem sonrası analiz uygularız. Belki de hep aynı zaman diliminde ya da hep aynı alım kriterinde kaybediyor olabilirsiniz. Ya da işleme çok erken ya da geç giriyorsunuzdur. Elinizde bu veri olduğunda artık duygularınızı da kontrol altına alabilirsiniz. Geçmiş verileriniz kendinizi kontrol etmenizde size yardımcı olacaktır.

Kendinize karşı dürüst olup olan biteni bahane aramadan analiz yaptığınızda öz disiplin oluşturmaya başlayacaksınız. Kaybettiğiniz işlemlerden sonra “Aslında yönü doğru bilmiştim ama son anda stop oldum, para kazanamasam da sonuçta yönü bildim” gibi ifadelerle kendinizi doğrulamaya, haklı çıkarmaya çalışmayın. Dürüst ve acımasız olun, bahaneye yer bırakmadan sorumluluğu üzerinize alın.

İşlem Sonrası Analiz Nasıl Yapılır?

İşlem sonrası analizi, işlemi kapadıktan bir süre sonra, duygularınız yatıştıktan ve rahatladıktan sonra yapmanızı tavsiye ederim. Ben genelde gün sonunda sakin kafayla yaparım.

Öncelikle bunun için bir günlüğünüz olmalı. Bu bir defter, bir word ya da excel dosyası da olabilir. Ben bu iş için Microsoft OneNote programını kullanıyorum. Uygulama çevrimiçi olduğundan notlarıma bilgisayardan, tabletten ya da cep telefonumdan ulaşabiliyorum. İstediğim zaman istediğim yerden notlar alıp sonra gözden geçiriyorum.

İşlem öncesi yaptığınız analizi içeren grafik resmini mutlaka ekleyin, grafik üzerine ya da dosyanıza neden işleme girdiğinizi kısaca anlatın. Grafikte ne gördünüz, sizi işleme girmek için ne gibi koşullar ikna etti bunları yazın. Bu işlem hangi zaman diliminde gerçekleşiyor (Günlük, 4 saatlik, saatlik vs), kar al ve stop loss noktanızı hangi kanıtlara dayanarak belirlediniz bunları da belirtin. İşleme girerken kendinizi nasıl hissettiğinizi yazın. Duygularınız sandığınızda daha önemlidir. Örneğin heyecanlı, güvenli, tedirgin, öfkeli vb. Belli bir duygu durumunda çok sık kazanıyor ya da kaybediyor olabilirsiniz.

Siz işleme girdikten sonraki en iyi fiyat neydi? Yani alım yaptıktan sonra fiyat hangi seviyeye kadar düştü? Satış işlemi açtıysanız işleme girdikten sonra fiyat nereye kadar yükseldi? İşleme kaç kademe/pips/satoshi erken girdiniz? Buna “en iyi giriş fiyatı” diyoruz, çünkü karı maksimize edecek fiyat budur. Grafik bu “en iyi giriş fiyatına” kaç mum sonra ulaştı? İşleme kaç mum erken/geç girdiniz? İşlemlerinizde sürekli aceleci mi davranıyorsunuz? Eğer öyleyse bir sonraki işleminizde biraz daha beklemeyi tercih edebilirsiniz.

Kar aldıktan sonra fiyat ne kadar uzağa gitti? Burada gerçekçi olmak gerekir. Sisteminizin izin verdiği ölçüde nereye kadar işlemde kalmalıydınız? Genelde işlemlerden geç çıkıp masada kar mı bırakıyorsunuz yoksa olması gerekenden erken çıkıp potansiyel karınızı mı azaltıyorsunuz? Genelde geç satıyorsanız kar al stratejinizi gözden geçirmenizde fayda var. Genelde erken çıkıyorsanız sabır konusunda biraz daha çalışmalı, belki de kademeli kar al stratejisi uygulamalısınız.

Asıl fırsat neredeyse onu açığa çıkarın. İşleme girmeden önceki analiziniz mi hatalıydı yoksa işlem esnasında duygularınıza mı yenik düştünüz? Pozisyon büyüklüğünüz doğru muydu? Gerçekçi olmayan bir ödül/risk oranı mı hedeflediniz, stop noktanız çok mu büyüktü yoksa çok mu küçüktü?

Doğru yaptıklarınızı da not edin. Bu sonraki işlemleriniz için size gerekli olan özgüveni ve deneme iştahını verecektir.

Kategorileştirin: İşlem öncesi analiz (piyasa okuması) doğru muydu? Giriş zamanlaması nasıldı? İşlem yönetimi nasıldı? Para yönetimi nasıldı, işlem sırasında pozisyona ekleme/çıkarma yaptıysanız doğru mu yaptınız? Çıkış zamanlaması nasıldı?

Öğrendiklerinizi özetleyin. bir sonraki işlemde kullanmak üzere kısa cümleler halinde kendinize notlar çıkararak işlem sonrası analizi tamamlayın.

Son Söz

Uzun bir yazı oldu, buraya kadar okuduysan seni tebrik ederim. Artık işlem sonrası analizin ne olduğunu ve nasıl yapılması gerektiğini biliyorsun. Pro traderların hepsi her bir işlem için bu süreci tamamlarlar. İlk başlarda zor gelse de sonradan otomatik hale gelecektir. Unutma, kendine karşı dürüst olmalı ve kararların hakkında sorumluluk almalı ve onları lehine kullanmalısın.

Üst seviye bir trader olmanın son adımı işlem sonrası analiz yapmak, hatalardan ders çıkarmak, işe yarayanları tutup işe yaramayanları elemek, uygulamada mükemmelliği hedeflemektir.

Başarılı olmak için işlem sonrası analizi yapmak ZO-RUN-DA-SIN!